Ryszard
Na Forum: Relacje w toku - 20 Galerie - 33
W Rupieciarni: Do poprawienia - 20
- 9
|
Czyli jak foksterierka „Narwana” i człowiek w szarym swetrze rozwiązali zagadkę „uskrzydlonego żółwia”- historia pewnej pomyłki
Zbierając materiały do budowy modelu Breguet XIVB2 natrafiłem na informacje o użytkowaniu w polskim lotnictwie wojskowym tego samolotu (jednego lub dwóch) w wersji GR („Grand Reconaissance”, „Grand Raid”) - rozpoznawczej dalekiego zasięgu.
Modyfikacja Bre XIVA2 polegała na zamontowaniu pod górnym płatem dwóch dodatkowych zbiorników paliwa połączonych sztywnym przewodem ze zbiornikami w kadłubie, kokpit obserwatora został podniesiony, z tyłu dodano opływową owiewkę a kaem obserwatora usunięto.
Zasięg zwiększony został do ponad 1000 km (w Bre XIVA2 – rozpoznawczym wynosił 390 km a w XIVB2 – bombowym 330 km).
Informacje o „polskim” Bre XIVA2GR zawarte są w n/w publikacjach:
1.„Samolot Breguet 14” TBiU Nr. 197 – T.J. Kopański (W-wa 2002)
Autor pisze, że samolot ten przybył do Polski w drugim rzucie „Armii Błękitnej” gen. J. Hallera wraz z Escadrille Br.66 (bombową), Francuską Szkołą Pilotów, parkiem remontowym i samolotami zapasowymi:
„…i jeden Breguet 14A2GR o numerze 9128” .
Wymienia go także w tabeli: „Zestawienie znanych numerów seryjnych samolotów Breguet 14 użytkowanych w Polsce” – [m.in.] Breguet 14A2GR – numer 9128”
Na zamieszczonym zdjęciu zwróciłem uwagę na godło „uskrzydlonego żółwia” namalowane na kadłubie
2.„Samoloty wojskowe w Polsce 1918-1924” – A. Morgała (W-wa 1997)
Czytamy, że:
„Do Polski pierwsze Breguety XIV przybyły na początku maja 1919 r. w składzie Armii Polskiej gen. Józefa Hallera. Znajdowało się tam (…) i 1 Bre - XIVA2GR (rys. 55).
Razem było 45 egz., z tego w eskadrach (…) oraz 1 Bre – XIVA2GR należący do Francuskiej Misji Wojskowej.”
i dalej: „Pojedyncze samoloty XIVA2 przydzielono jako dyspozycyjne, były we Francuskiej Misji Wojskowej (A2GR nr. 9128 i A2 nr. 7521) oraz w dowództwach Frontów, grup i dyonów lotniczych (rys.61)”.
Widoczni oficerowie francuscy, w tyle żołnierze w polskich mundurach.
Warto zwrócić uwagę na dwie postacie – oficera z pieskiem na ręku i postać w szarym swetrze.
Natomiast w Aneksie: „Tablice samolotów” wymienione są dwa (nie jeden) egz. Bre XIVA2GR - wspomniany (nr. 9128) oraz drugi o francuskim nr. 7288 potem przebudowany w CWL „do dalekich wzlotów” (nr. CWL 10.21).
W szczegółowym opisie Bre XIVA2GR nr. 9128 (z godłem żółwia) podano:
„9128. Samolot łącznikowy Francuskiej Misji Wojskowej obsługiwany przez Francuską Szkołę Pilotów 24 III 1920 r.,; w dyspozycji Szefostwa Lotnictwa NDWP -31 III 1920 r.; III RPL jako „gościnny”23-25 VI 1920 r.; NDWP/Szt.Gen.- wyznaczony do łączności z Rygą 1 VII 1920 r.; jako kurierski do Gdańska z namalowanymi dwoma białymi krzyżami 26 VII 1920 r.”
3. „Godło i barwa w lotnictwie polskim 1918 – 1939” – T.J. Kowalski (W-wa 1981)
W tabeli: „Eskadry Polskiego Lotnictwa używające godła w latach 1918-1921” widnieje pod poz.16 informacja:
„okres stosowania Godła w lotnictwie – 1920 , uwagi – na Br. XIVGR 2128” [pomyłka, literówka ? -winno być 9128]
Zamieszczony jest też rysunek godła i podany schemat malowania
Autor pisze:
„Ciekawy jest także fakt użytkowania w 16 Eskadrze samolotu (czy też samolotów?) Breguet XIVGR, na którym było malowane zupełnie odmienne godło – „uskrzydlony żółw”. Nie udało się niestety stwierdzić, która z francuskich eskadr Breguetów użytkowała tak oznakowane samoloty”.
Tematyczne polskie strony internetowe powtarzają powyższe informacje z podaniem w/w źródeł.
Bre XIVA2GR nr. 9128 (wizerunek żółwia taki sam jak wyżej, tylko skrzydełka są białe) - internet domena publiczna
Reasumując autorzy piszą, że w polskim lotnictwie był:
1 egz. - Bre XIVA2GR nr. 9128 (z żółwiem) – Francuskiej Misji Wojskowej (lub w składzie 16 EW)
2 egz. – Bre XIVA2GR nr. 9128 (z żółwiem) i Bre XIVA2 nr. 7288
Gdy otrzymałem zdjęcia (poniżej) od red. W. Sankowskiego sprawa się wyjaśniła. Dotychczasowe informacje i opisy zdjęć okazały się błędne.
W polskim lotnictwie wojskowym w użyciu był tylko jeden Breguet XIVA2GR o nr. 7288 i nie było na nim namalowanego „uskrzydlonego żółwia”.
Całą sprawę wyjaśnia wspomniany piesek – foksterier krótkowłosy wabiący się „Folette”, którego właścicielem był francuski pilot - porucznik Henri Roget (1893-1921) i postać w szarym swetrze – mechanik Rodes.
Pismo „La Vie Aerienne” („Życie Lotnicze”) z dnia 24 czerwca 1920 r. Obok właściwy rysunek „uskrzydlonego żółwia”
Tekst pod zdjęciem (tłum.dow.):
„Por. Roget podczas europejskiego rajdu lotniczego”
„Pilot samolotu por. Roget (z lewej) w towarzystwie mech. Rodesa (z prawej) oraz nieodłącznego pupila psa „Folette” [„Narwana”, „Szajbuska”] wystartował na samolocie Breguet z Villacoubly 10 czerwca [1920 r.] o godz. 5.30 rano do rajdu lotniczego po Europie. Planowana trasa ma prowadzić przez Bukareszt, Konstantynopol [Stambuł], Ateny, Rzym. Warszawa jest pierwszym etapem lotu. Doskonały pilot powróci do Paryża za miesiąc lub później. Życzymy dzielnemu pilotowi sukcesów w realizacji tego wspaniałego zamiaru.”
„Metalowy samolot”
„Breguet jest nowoczesnym samolotem o metalowej konstrukcji o doskonałych osiągach. Na zdjęciu odlatuje z pilotem por. Rogetem z Villacoubly w swój rajd po Europie.” (tłum.dow.)
Na samolocie Breguet XIVA2GR obaj lotnicy dokonali w dniach od 9 czerwca do 8 września1920 r. propagandowego lotu po europejskich stolicach na trasie: Villacoubly – Berlin – Warszawa – Praga – Bukareszt – Konstantynopol (Stambuł) – Ateny – Rzym.
Por. Roget z pieskiem i jego Bre XIVA2GR na lotnisku Mokotów.
Porównanie postaci lotników
Na zdjęciach widoczne te same osoby – mech. Rodes i por.pil. H. Roget
Tym samym opisy zdjęć zamieszczonych w polskich publikacjach winny brzmieć :
Bre XIV2AGR nr. 9128 – międzylądowanie Mokotów, lato 1920 r. Wśród oficerów Francuskiej Misji Wojskowej w Polsce pilot por. H. Roget (z psem) obok (w swetrze) mech. Roset.
Breguet 14A2GR nr. 9128 francuskich lotników. Międzylądowanie w trakcie przelotu z Warszawy do Pragi. Zdjęcie wykonano na lotnisku Lewandówka we Lwowie w 1920 r.
Wszystko wskazuje, że na trasie z Warszawy do Pragi por. Roget lądował (awaria ?) we Lwowie.
Samolot Breguet XIXA2GR nr. 9128 z godłem „uskrzydlonego żółwia” nigdy nie był wykorzystywanym przez polskie lotnictwo a był nim tylko jeden Breguet XIVA2GR o nr. 7288
Breguet XIVA2GR nr. 7288 na lotnisku Mokotów.
Różni się on od Bre nr. 9128 – brak pałąków pod dolnymi skrzydłami, natomiast jest kaem w kabinie obserwatora.
Zastanawiający jest więc opis Bre nr. 9128 zwarty w książce „Samoloty wojskowe w Polsce 1918 -1924”:
„„9128. Samolot łącznikowy Francuskiej Misji Wojskowej obsługiwany przez Francuską Szkołę Pilotów 24 III 1920 r.,; w dyspozycji Szefostwa Lotnictwa NDWP -31 III 1920 r.; III RPL jako „gościnny”23-25 VI 1920 r.; NDWP/Szt. Gen.- wyznaczony do łączności z Rygą 1 VII 1920 r.; jako kurierski do Gdańska z namalowanymi dwoma białymi krzyżami 26 VII 1920 r.”
W książce „Polski samolot i barwa 1918 -1939” – T. Królikiewicz (W-wa 2009) najbardziej wiarygodnym jak sądzę źródle wiedzy o stosowanych malowaniach i godłach brak jest jakiejkolwiek wzmianki o samolocie Bre z malunkiem „uskrzydlonego żółwia”, podobnie jak nie ma o nim żadnej informacji w cyklu „Godła na samolotach” w wydanych 59 egz. magazynu „Lotnictwo z szachownicą”.
A sam „żółw” ?
Można domniemywać, że było to godło osobiste pilota, gdyż w szczegółowo opisanych dziejach francuskich eskadr lotniczych z okresu I WŚ i krótko po niej, w bogatym archiwum ilustracyjnym nigdzie nie ma takiego godła eskadry.
|